Meer ruimte voor het vuur
Klimaatrobuuste inrichting van stroomgebieden
Windpark als rif voor rijk zeeleven
SPECIAL: KuiperCompagnons graduation awards 2021
Dit speciale nummer van het Blauwe Kamer e-zine staat in het teken van de KuiperCompagnons Graduation Awards, die eerder deze maand zijn uitgereikt tijdens een feestelijke bijeenkomst op de Technische Universiteit Delft. Bij de bachelorprojecten ging de eerste prijs naar landschapsontwerper Vic Lagrouw van HAS Den Bosch. Bij de masters viel Hanna Prinssen van de Academie van Bouwkunst Amsterdam in de prijzen.
In ons septembernummer presenteerden we de 34 beste afstudeerplannen van bachelor- en masterstudenten in de stedenbouw en landschapsarchitectuur. Deze zijn door tien ontwerpopleidingen aangereikt en in oktober beoordeeld door de zogenoemde Club van 30, een gevarieerd gezelschap van vakgenoten. Zij brachten hun stem uit door voor de bachelorprojecten een top 2 en voor de masterprojecten een top 3 in te dienen. Dit resulteerde in een lijst met nominaties met acht master- en vier bachelorprojecten. Hieruit wees een driekoppige jury, bestaande uit voorzitter Gijs van den Boomen en de Eerste Kamerleden Carla Moonen en Hamit Karakus, winnaars en eervolle vermeldingen aan.
Landschapsarchitect Hanna Prinssen kreeg de eerste prijs voor haar ontwerponderzoek naar vuurlandschappen in de Amerikaanse staat Californië. Ze stelt voor om, naar analogie van Ruimte voor de Rivier, in het bos- en natuurbeheer meer plek in te ruimen voor vuur en brand. De jury noemt het project een toonbeeld van dapperheid, en is blij dat Prinssen de ruimte kreeg om een ongebaand pad te bewandelen. Het idee van ‘leven met vuur’ is goed doordacht en de voordelen die ‘ruimte voor het vuur’ oplevert voor natuurbeheer en landschapsontwikkeling zijn sterk onderbouwd en krachtig uitgewerkt.
De tweede prijs ging naar de Wageningse alumnus David de Boer en zijn ontwerp voor een publiek zonnelandschap in het IJmeer. Eervolle vermeldingen waren er voor Ziega van den Berk (Academie van Bouwkunst), Adriaan Weerheim (Rotterdamse Academie van Bouwkunst) en Alexandra van Zyl (Wageningen University).
Het winnende bachelorproject van Vic Lagrouw is een voorstel voor een klimaatadaptieve inrichting van het beekdal van de Aa of Weerijs ten zuiden van Breda. Hiervoor werkte hij samen met bioloog Peter van Munnen. De jury noemt het noodzakelijk om het watersysteem van de Brabantse beken te reorganiseren en leidend te maken voor de ruimtelijke keuzes die we bovengronds maken. Het is een ‘volwassen plan’, aldus de jury, omdat het rekenschap geeft van aanpalende vraagstukken, zoals alternatieve agrarische verdienmodellen.
De tweede prijs ging naar stedenbouwstudent Patrick van Schaik van de Breda University of Applied Sciences voor zijn plan voor de vergroening van de Bossche wijk Bethaniëkwartier. Hierin grijpt hij terug op cultuurhistorische patronen en structuren in het oude stadsweefsel.
Over het algemeen was de jury blij dat veel afstudeerders praktische oplossingen bieden voor de grote en serieuze vraagstukken waarvoor we staan. De rijkdom was groot en de oogst toonde een breed palet aan ontwerpvoorstellen. Al bleven soms afstudeerders iets te veel hangen in analyses, waardoor de ontwerpingrepen niet altijd goed uit de verf komen.
Mark Hendriks, hoofdredacteur
De organisatie en uitreiking van de Graduation Awards
kwam mede tot stand met financiële steun
van sponsor en naamgever KuiperCompagnons.
Eerste prijs master
Hanna Prinssen: ‘DEZE PRIJS BRENGT NIEUWE DINGEN OP MIJN PAD’
Na het winnen van de eerste prijs voor haar afstudeerproject over vuurlandschappen in Californië wordt Hanna Prinssen van alle kanten benaderd. Zo willen bedrijven en bureaus de jonge landschapsarchitect een baan aanbieden. ‘Het is leuk dat door deze prijs nieuwe dingen op mijn pad komen. Ik ben bijvoorbeeld door de Stichting NHBos voorgedragen voor een talentenbeurs, waarmee ik mijn project een vervolg kan geven.’ Met het prijzengeld van de KuiperCompagnons Graduation Awards en de geldsom die ze in 2020 ontving voor het winnen van de AHK Eindwerkprijs heeft ze nu al een mooi startbedrag. ‘Het is denkbaar dat ik opnieuw naar Amerika ga of dat ik met ontwerponderzoek mijn basisidee ga testen op andere plekken.’
Dapper idee
Het idee om met vuur aan de slag te gaan – volgens de jury een teken van dapperheid – ontstond tijdens een rondreis door Californië in 2018. Prinssen en haar familie wilden naar Yosemite National Park, maar een grote bosbrand gooide roet in het eten. ‘Het was bizar om te zien hoe die brand een enorm gebied in zijn greep hield. We moesten kilometers omreizen, maar de rook en de brand leken ons overal te volgen.’
Terug aan de Amsterdamse Academie vroeg ze zich af of zij als landschapsarchitect een rol kon hebben in de aanpak van een probleem dat zich overal ter wereld steeds vaker voordeed. ‘Mijn afstudeerbegeleiders twijfelden of het een slimme zet was. Er waren immers geen referentieprojecten, er was helemaal geen kader. En ja, het was soms lastig, vooral om na al het onderzoek de stap te zetten naar concrete ontwerpingrepen.’
Terug naar Amerika
Uiteindelijk bood het Nederlandse landschap houvast, en dan met name de projecten uit Ruimte voor de Rivier. ‘Ik heb voor vuur vergelijkbare typologieën ontworpen, zoals een vuuruiterwaard, met brandgangen, waterlopen en een stenige vuurdijk.’
Binnenkort gaat Prinssen namens haar werkgever Arcadis terug naar Amerika om collega’s te bezoeken die gebieden na een bosbrand opnieuw inrichten. Aan haar de taak om hen te overtuigen om bij die nieuwe inrichting rekening te houden met eventuele nieuwe bosranden.
Student Hanna Prinssen
Project A Fire-Scape
Opleiding Academie van Bouwkunst Amsterdam
Studierichting Landschapsarchitectuur
Begeleiding Yttje Feddes (mentor), Joyce van den Berg en Gert-Jan Wisse
David Kloet, landschapsarchitect en lid van de Club van 30
Tweede prijs master
Verlanding de baas met zonnepanelen
De opwekking van duurzame energie kan een rol spelen in het herstel van het ecosysteem van het IJmeer. Dat kan door te leren van successie en van de bijbehorende non-lineariteit, complexiteit en onvoorzienbaarheid en door die processen te omarmen. Een combinatie van PV-modules kan volgens De Boer zorgen voor een groep eilanden die verlanden door wind, golven en zwevend slib. Een grid van rijsdammen met zonnepanelen levert luwtezones op waar slib kan bezinken en verlanding kan optreden. De zonnepanelen en compositie van het grid creëren variabelen van schaduw en sedimentatie, die de patronen en snelheid van de verlanding beïnvloeden. Zo ontstaat een constante variatie van successiestadia en habitats voor onderwaterleven en vogels. Deze grids worden omsloten door strekdammen die ‘permeabele eilanden’ vormen. Bovendien voegen drie eilanden voegen zich naar de ruimtelijke en historische context en vormen op die manier de basis voor de aanleg van een metro- en fietsviaduct tussen Amsterdam en Almere.
Student David de Boer
Project Solarchipelago – Designing energy transition in the IJmeer along ecosystem change
Opleiding Landschapsarchitectuur
Studierichting Stedenbouw
Begeleiding Sven Stremke en Paolo Picchi
Eervolle vermelding master
Windpark als rif voor rijk zeeleven
De Noordzee wordt al sinds het begin van de 20ste eeuw geëxploiteerd door de visserij. Daardoor is het harde substraat – de voedingsbodem van het zeeleven – bijna helemaal verdwenen en is de bodem nu vergelijkbaar met een kale woestijn. In 2050 moeten er 15.000 windmolens gebouwd zijn in diezelfde Noordzee, waarvan 8.000 op de Doggersbank. Een slim ontworpen substraat van een windpark kan als rif fungeren waarop een rijk zeeleven mogelijk is. Daarvoor is een nieuwe benadering nodig: we moeten de zee als een landschap met inwoners zien: wie zijn de bewoners? Wat doen ze? En wat zijn hun wensen, levensbehoeften en dagindeling? Hun belangen zijn vertaald naar parameters die het ontwerp van een windpark beïnvloeden. De cyclus van ontwerpen, aanleggen, onderzoeken en aanpassen is een kans om het zeeleven beter te leren kennen en de meerwaarde van deze ontwerpbenadering te onderbouwen. En wanneer de windmolens zijn afgeschreven, ligt daar volgens Van den Berk het begin van een onderwaternatuurgebied dat als een kraamkamer kan bijdragen aan het herstel van de gezondheid van de Noordzee.
Student Ziega van den Berk
Project Het Doggersland, de kraamkamer van de Noordzee
Opleiding Academie van Bouwkunst Amsterdam
Studierichting Landschapsarchitectuur
Begeleiding Marieke Timmermans (mentor), Bruno Vermeersch en Philomene van der Vliet
Eervolle vermelding master
Mix van wonen en werken voor een betere buurt
Met de komst van de Erasmusbrug verdween de dynamiek uit de Rotterdamse Oranjeboomstraat. De sociaaleconomische statistieken tonen de kwetsbaarheid van dit geïsoleerde stuk Rotterdam-Zuid en bewoners zelf vrezen voor gentrificatie en verdringing. Met het doortrekken van de Willemsbrug en Feyenoord City als nieuwe eindbestemming, kan de Oranjeboomstraat uitgroeien tot een belangrijke verbinding in de stad en komt de Kop van Feijenoord uit haar isolement. Nieuwe oost-westassen geven lokale voorzieningen betekenis en brengen voorzieningen, werk en onderwijs binnen handbereik. Door het parkeerterrein Entrepot te herontwikkelen tot een aantrekkelijk buurtpark met woningen ontstaat een aanjager voor de gehele wijk. Zo komen volgens Weerheim geldstromen vrij voor de vernieuwing van andere delen. Gezinsappartementen moeten gezinnen naar de wijk trekken, terwijl bestaande bewoners beschermd worden door per saldo geen enkele huurwoning te slopen.
Student Adriaan Weerheim
Project Oranjeboomstraat, de inclusieve stadsstraat
Opleiding Rotterdamse Academie van Bouwkunst
Studierichting Stedenbouw
Begeleiding Bart van Leeuwen (mentor), Thijs van Spaan- donk, Martin Aarts en Teun van den Ende
Eervolle vermelding master
Landschapsarchitectuur als wapen tegen milieumelancholie
Het terugtrekken van gletsjers is een bekend gevolg van klimaatverandering en heeft ook gevolgen voor gemeenschappen. Toch is er verrassend weinig betrokkenheid bij dit probleem. Volgens een theorie in de psychologie ligt ‘milieumelancholie’ aan de basis hiervan. Landschapsarchitectuur kan echter de psychologische ervaring bij gletsjerterugtrekking aanpakken. In een ontwerpstudie voor de Haupapa/Tasmangletsjer in Nieuw-Zeeland heeft Van Zyl projectieve schetsen gebruikt om een toestand van melancholische contemplatie op te wekken. Daarnaast suggereert het ontwerp hoe een esthetische ervaring de staat van melancholische contemplatie kan bevorderen. Van Zyl hoopt met dit project andere ontwerpers aan te moedigen om een plek in te ruimen voor esthetiek, melancholie en contemplatie in de hedendaagse landschapsarchitectuur.
Student Alexandra van Zyl
Project Tribute to a glacier – Designing a landscape for melancholic contemplation
Opleiding Wageningen University
Studierichting Landschapsarchitectuur
Begeleiding Rudi van Etteger
feestelijke prijsuitreiking op de TU Delft
Foto's Nadine van den Berg
Peter Paul Witsen, publicist en lid van de Club van 30
Eerste prijs bachelor
Vic Lagrouw: ‘Het is goed om iets te maken waarmee anderen aan de slag kunnen’
Met plezier kijkt Vic Lagrouw terug op de prijsuitreiking begin november op de TU Delft. En niet alleen omdat hij in de categorie bachelorprojecten de eerste prijs in de wacht sleepte. ‘Het was erg leuk om de afstudeerders van andere opleidingen te ontmoeten, om hun verhalen en ervaringen te horen.’
De landschapsontwerper kreeg de award voor zijn afstudeerproject aan de HAS in Den Bosch. Daarvoor bedacht hij een ‘klimaatrobuuste’ inrichting van het stroomgebied van de Aa of Weerijs in Noord-Brabant, om zo alternatieve vormen van landbouw mogelijk te maken. ‘In eerste instantie ging het project over de implementatie van natte teelten’, vertelt Lagrouw. ‘Maar algauw kwamen we tot de conclusie dat dit weinig zin heeft als je geen oog hebt voor andere ingrepen in het landschap.’
Eigen pad kiezen
De keuze voor de Aa of Weerijs was snel gemaakt. ‘In zo’n stroomgebied heb je goed zicht op het water dat in- en uitgaat, en kun je dus specifieke inrichtingsvoorstellen doen.’ Lagrouw is blij dat de provincie Noord-Brabant, die de opgave samen met de HAS had opgesteld, hem de ruimte bood om zijn eigen pad te kiezen. Tegelijkertijd verlangde de provincie wel een bruikbaar plan. ‘Het is goed om iets op te leveren waarmee anderen aan de slag kunnen. Zo wordt ons project verder uitgewerkt in een nieuw lectoraat, en staat het ook gepubliceerd op het klimaatportaal van de provincie.’
Leerzame lessen
Over zijn samenwerking met biologiestudent Peter van Munnen zegt Lagrouw: ‘Het is leerzaam om met andere disciplines samen te werken, maar het kost ook tijd. Mijn ontwerpende manier van werken sloot niet altijd aan bij de werkwijze van Peter.’
Bij het landschapsarchitectenteam van Arcadis werkt Lagrouw nu onder meer aan het spraakmakende project Holwerd aan Zee, maar hij hoopt binnenkort de lessen uit zijn afstudeerproject ook in zijn werk toe te mogen passen. ‘Misschien zorgt deze prijs wel ervoor dat ik binnenkort een vergelijkbaar project op mijn bordje krijg.’
Student Vic Lagrouw
Project Klimaatrobuuste landschappen
Opleiding Hogeschool Van Hall Larenstein
Studierichting Landschapsontwerp
Begeleiding Jeroen Bax, Ellen Weerman, Frank van Lamoen, Liselore Burgmans en Janneke Grauls
VAN DE NVTL
De NVTL bestaat in 2022 100 jaar. Het hele jaar door zijn evenementen gepland onder het motto ‘100 mijlpalen, 100 ontmoetingen en 100 visies’. We blikken terug op onze rijke geschiedenis, vieren feest en kijken vooruit naar de volgende eeuw waarin de vakgemeenschap een belangrijke rol heeft te vervullen in het leefbaar houden van Nederland.
VAN DE BNSP EN NVTL
Pak je agenda alvast erbij, want de datum voor de NVTL/BNSP-dag is geprikt. Ook is er al een spreker gestrikt, want landschapsarchitect, hoogleraar en urbanist Winy Maas (MVRDV) komt praten over een nieuwe balans tussen sociologie, economie en ecologie. Wat moet de grote verbouwing van Nederland opleveren? Hoe willen we in de toekomst samenleven, waar verdienen we ons geld mee en hoe ziet onze omgeving eruit?
Wanneer: 11 maart 2022
Waar: Het Huis Utrecht
VAN BLAUWE KAMER
Vanwege de coronamaatregelen gaat de presentatie van het Blauwe Kamer Jaarboek 2021 op 11 december in Eindhoven helaas niet door. In plaats daarvan werken we aan een boeiend onlineprogramma. Houd mail en sociale media in de gaten voor informatie. Aanmelden kan hier.
Stenen eruit, planten erin
Het landschap van Den Bosch is veel ouder dan de stad. De historie daarvan kan helpen in de zoektocht naar oorzaken van wateroverlast, hittestress en droogte en richting geven aan mogelijke oplossingen. De herontwikkeling van het Bethaniëkwartier biedt een kans om hiermee aan de slag te gaan. Hier wordt een aantal zorghuizen overbodig, waardoor 1,2 hectare grond beschikbaar komt voor herontwikkeling. Van Schaik geeft de transformatie het motto: stenen eruit en planten erin. Dat leidt tot meer beweegruimte, wateropvang en verkoeling. Het verbinden van groen en blauw levert een positieve bijdrage aan de biodiversiteit. De Baselaarsstraat krijgt naar verwachting te maken met veel wateroverlast. Hier wordt een oude waterloop deels opengelegd. Rond het kerkgebouw van het Groot Tuighuis komt een driehoekig park, met een variërend maaiveld en zichtlijnen op de kerk. In een erfgoedcentrum maken bezoekers kennis met de historie van dit stadsdeel en leren ze over klimaatadaptatie en het waterpeilsysteem van Den Bosch.
Engeli Kummeling, stedenbouwkundige en lid van de Club van 30
vier vragen aan ...
jurylid Carla Moonen
Samen met voorzitter Gijs van den Boomen en Hamit Karakus koos Carla Moonen, Eerste Kamerlid en voorzitter van NLIngenieurs, de winnaars van de KuiperCompagnons Graduation Awards.
Wat viel op in de oogst van dit jaar?
‘Toch wel het maatschappelijk engagement van deze jonge generatie. En hoe zij vanuit de grote opgaven waarmee we kampen tot inspirerende en creatieve ontwerpideeën komen. Zoals David de Boer van Wageningen University, die de energietransitie aangrijpt om een eiland van zonnepanelen te maken dat van waarde is voor mens en dier. Of zijn studiegenoot Alexandra van Zyl die haar afstudeerproject gebruikt om mensen in contact te brengen met het naderende onheil, door een gletsjer in Nieuw-Zeeland met een wandelpad toegankelijk te maken.’
Had u dit verwacht?
‘Ja, zeker, maar het is fijn om te zien dat afstudeerders lessen trekken uit het verleden, zoals Hanna Prinssen die voor haar vuurlandschap te rade ging bij oude indianen. En dat ze leren van natuurlijke processen, zoals Vic Lagrouw met zijn plan voor de Aa of Weerijs – hij maakt bodem en water leidend in de keuzes die we bovengronds maken.’
Jullie vonden ook dat veel projecten bleven hangen in analyse.
‘Niet zozeer in analyse als wel in visie. Het is jammer dat goede concepten en ideeën niet altijd leiden tot concrete uitwerkingen, tot uitvoerbaar plannen of heldere schetsen. Zo’n concrete ontwerpstap – die je als afstudeerders ook moet durven maken – kan leerzaam kan zijn. Door te ontwerpen kun je immers ontdekkingen doen waarmee je de visie weer kunt aanscherpen.’
Ziet u als Eerste Kamerlid raakvlakken met de Haagse praktijk?
‘Een gebrekkige aandacht voor de uitwerking zie ik ook in Den Haag. Bij de energietransitie, woningcrisis en stikstofdiscussie gaat het te weinig over wat nodig is om ambities en ideeën waar te maken. Ik bedoel, het is goed om op decentraal niveau de opwekking van duurzame energie aan te jagen, maar wie zorgt dat de benodigde vergroting van de netcapaciteit geregeld wordt? Vroeger hadden we uitvoeringsdiensten, zoals de Dienst Landelijk Gebied (DLG), en Planologische Kernbeslissingen – waarmee vergunningen, inpassing en grondverwerving regelden. Die uitvoeringskracht zijn we kwijtgeraakt. Dit raakt ook aan de kerntaak van de Eerste Kamer: het is aan ons om nieuwe wetten te toetsen op uitvoerbaarheid.’
Nog geen abonnee, maar wel benieuwd naar de volgende editie?
Kijk hier voor onze abonnementen en aanbiedingen.
Mocht u als Blauwe Kamerabonnee het e-zine niet in uw e-mail ontvangen
dan beschikken wij mogelijk niet over uw juiste e-mailadres.
U kunt uw e-mailadres hier
doorgeven.